Ses Bilgisi
 
Osmanlı Türkçesi: savtiyyât, Almanca: Phonetik, Lautlehre , Fransızca: phonétique, İngilizce: phonetics

1. Ses Bilgisinin Tanımı

Ses bilgisi, dilin seslerinin oluşumunu, boğumlanmalarını, sınıflandırılmasını, kelimelerdeki sıralanışlarını, ses değişimlerini, hece yapısını ve tonlamayı inceleyen bilgi dalıdır. Konuşma seslerinin nasıl üretildiğini inceleyen Söyleyiş Ses Bilgisi, seslerin insan beyninde nasıl algılandığını inceleyen Dinleyiş Ses Bilgisi ve sesin havadaki durumunu inceleyen Akustik Ses Bilgisi olarak üçe ayrılır.

2. Söyleyiş Ses Bilgisi

İnsanların nasıl konuşma sesi ürettikleriyle ilgili ses bilgisinin alt araştırma alanıdır. Bu bağlamda araştırmacılar konuşma organları üzerine yoğunlaşırlar (Şekil 1). Ancak organların temel işlevinin ses üretme olmadığından hareketle kimi bilim adamları, dilin doğuştan gelmediği yönünde görüş bildirmişlerdir. Akciğerler soluk alıp verme, dil tat alma, dişler çiğneme, kesme gibi işlevlere sahiptirler. Bu görüşü destekleyenlere göre, dil insanın evrim sürecinin bir parçasıdır.

Dilbilimciler konuşma organlarını ikincil işlevine göre bir bütün halinde incelemektedirler. İnsanların tümünde bu organlar, fiziksel kusurlar bir tarafa bırakılırsa, aynıdır. Kimilerinin önü sürdüğü gibi diller arasındaki konuşma sesi farklılıkları organların fiziksel yapılarıyla ilgili değildir. Bu, dili konuşanların tercihleriyle bağlantılıdır. Mesela, Türkçedeki [ı] sesinin İngilizcede yer almaması, bir İngilizin bu sesi hiçbir zaman telaffuz edemeyeceği anlamını taşımaz. Bu sesleri çıkarmadaki zorluklar, nöro-psikolojik sebeplere bağlanabilir.

Şekil 1. Konuşma Organları

 

Çizelge 1. Uluslararası Sesçil Abece-Ünsüz çizelgesi (IPA International Phonetic Alphabet)