ADİT - Dil Edinimi

İÇİNDEKİLER

1. İki Sözcüklü Dönem
2.Edilgen Tümceler
3.Pivot sözcükler (Pivotal Words)
4.Sözcük Sıralaması (Getting Things Lined Up)
5.Büyük ve Küçük Kurallar
6.Dil Ediniminde Sözcük Oluşturma Süreci

1. İki Sözcüklü Dönem

2 sözcüklü dönemde çocukların ilgili bağlamlarda bireylerle etkileşime girmeleri ve anlaşılmaları daha da kolaylaşır. Aşağıdaki tabloda çocukların 2 sözcüklü dönemde kurdukları tümceler ve anlamları yer almaktadır.

Tümce	Anlam
Eve read. Hit ball. Daddy cookie. Daddy shoe. Big train. Book table. Come here. That book. More cookie. 10.No milk.	Kılıcı+yüklemcil öğe Yüklemcil öğe+etkilenen Kılıcı+etkilenen(Daddy eat cookie.) İyelik+nesne (Daddy’s shoe) Özellik +nesne Nesne+konum Yüklemcil öğe+konum Adlandırma(That’s a book.) Yinelenme(There are more cookies.) Yokluk.(There’s no milk.)

Çocukların 2 sözcüklü dönemde kullandıkları anlamsal birleşimler farklılaşabilir. Bazı çocuklar kılıcı+yüklemcil öğe birleşimlerini daha sık kullanırken, bazıları ise yüklemcil öğe+etkilenen birleşimini tercih eder. Genelde iyelik+nesne birleşimleri yaygınken, kılıcı+etkilenen birleşimleri çok yaygın değildir.

ÇOCUKLAR İKİ SÖZCÜKLÜ DÖNEMDE NEYİ NE KADAR ANLAYABİLİR?

Araştırmacılara göre, çok küçük çocuklar tümceleri doğru yorumlayabilir. Araştırmalar sonucunda belirsiz kalan nokta, çocukların bu yorumlamayı nasıl gerçekleştirebildikleridir.

She’s kissing the keys. ‘Kadın anahtarları öpüyor.’gibi bir tümcenin küçük bir çocuk tarafından yorumlanmasını kolay kılan tümcedeki öğeler arasındaki ilişkinin tersine bir ilişki olmamasıdır. Şöyle ki, bir kadının anahtarı öpmesi mümkünken bir anahtarın bunu gerçekleştirmesi mümkün değildir.

TEK YA DA İKİ SÖZCÜKLÜ DÖNEMDE ÇOCUKLAR TERSİNE(REVERSIBLE) TÜMCELERİ YORUMLARKEN NE OLUR?

Yapılan araştırmalara göre 16-19 aylık çocuklar bile, ‘Cookie monster is tickling big bird.’gibi tersine de yorumlanması mümkün olan bir tümceyi doğru bir şekilde yorumlayabilir. Bunun yanı sıra çocuklar tümceleri yorumlarken yanılabilirler de. Örneğin; çocuklara ‘The truck bumped the car.’gibi bir tümcenin oyuncaklar kullanarak gösterilmesi söylendiğinde, çocukların yanıldıkları gözlemlenmiştir. Çocuklar aslında ‘bump’ eyleminin anlamını bilmektedir. Çocukların tümceyi yorumlarken zorlandıkları nokta, kılıcı ve etkilenen üyelerini saptayamamalarıdır. Bu dönemde çocuklar sözdizimini kullanarak anlama ulaşmada yetkinleşmiş değillerdir.

Çocuklar 3 yaşlarında tersine yorumlanabilen tümceleri de doğru bir şekilde anlamlandırmaya başlasalar bile, bunun büyük kuraldan(big rule) mı küçük kuraldan(little rule) mı kaynaklandığı tartışılabilir.

Big Rule:Özne her zaman eylemden önce gelir.(genel)

Little Rule:Özne belirli(spesifik) bir eylemden önce gelir.(özel)

Şöyle ki, çocuk ‘The truck bumped the car.’gibi bir tümceyi anlayabilme aşamasına geldiğinde bu, ‘özne/kılıcı eylemden önce gelir, nesne/etkilenen bu dizimi takip eder.’anlamına gelen büyük kuraldan mı kaynaklanır yoksa çocuğun ‘bump’ eylemi için gerekli olan üyeleri öğrendiği anlamına gelen küçük kuraldan mı kaynaklanır?

Araştırmacılar bu soruyu yanıtlamak için, 2-3 yaşlarındaki çocuklara oyuncak hayvanların birbirini çekiştirmesi gibi komik olaylar gösterip, daha sonra ‘bunu görüyor musun?’ diyerek yeni, alışılmamış sözcükler öğretmişlerdir. Buna ‘blicking’ adı verilmiştir.

Çocuklar yeni sözcüğü öğrendiklerinde, onlara ‘Make Cookie Monster blick Big Bird.’gibi bir tümce sorulmuştur. Eğer çocuklar büyük kuralı biliyorsa, Cookie Monster AÖ’sünün eylemin kılıcısı olduğunu, Big Bird öbeğinin de eylemden etkilenen öğe olduğunu fark edeceklerdir. Diğer taraftan çocuklar her bir eylem için küçük kuralı öğreniyorsa, kılıcı ve etkilenenin ne olduğunu bilmede zorlanacaklardır.

Genellikle, 3 yaşından küçük çocuklar bu gibi testlerde çok başarılı olamazlar. Bazıları sadece tahmin ederek doğru cevabı verseler de, 3 yaştan daha küçük çocukların %80’i bu testlerde başarılı olamazlar.

Öyle görünüyor ki, çocuklar konuşma ve anlamayı hemen hemen aynı şekilde öğrenmektedirler. En azından söz dizimini küçük kurallarla başlatmaktadırlar. Daha sonra büyük kuralları kullanmaya başlamaları biraz zaman alabilir.(özne/edici eylem önce konumunda yer alır ve ardından nesne/etkilenen gelir.)

Kaynakça

O’ Grady, W. (2005). How Children Learn Language. Cambridge University Press: New York

2.Edilgen Tümceler

İngilizce’de tümcenin özne konumundaki öğesi genelde eylemin kılıcısıdır. Fakat edilgen tümceler incelendiğinde, özne konumundaki öğenin eylemin kılıcısı değil, eylemden etkilenen öğe olduğu görülmektedir.

Ör. The car was bumped(by the truck.)

Edilgen tümceler daima ‘be’ ve ‘get’ gibi ‘light’ eylemler içerir. Ayrıca eylemin kılıcısına tümce içinde yer verilmez ya da eylemin kılıcısı ‘by’ edatıyla tümcede yer alır.

ÇOCUKLARDA İLK EDİLGEN TÜMCELER

Çocukların ilk edilgen tümceleri genelde 3 yaş civarında üretmeye başladıkları görülür ve bu tümcelerde genelde eylemin kılıcısı yer almaz.

Ör. So it can’t be cleaned?

Do you think that flower’s supposed to be picked by somebody?

3-4 yaş arası çocuklar edilgen tümceleri üretmekle kalmaz, yetişkinlerden daha üst düzeyde edilgen tümceler de üretebilirler.

Ör. Is ıt all be needled?

The tiger will come and eat David and then he will be died.

Bununla birlikte çocuklar edilgen tümcelerde karşılaştıkları ‘be’ ve ‘get’ eylemlerinin kullanımları arasındaki çok net olmayan farklılıkları belirlemede de çok iyidirler. Yetişkinler edilgen tümcelerde ‘get’ eylemini olumsuz sonuçları olan olaylarda kullanırken(I just got bitten by a mosquito.), daha tarafsız sonuçları olan durumlarda ‘be’ eylemini kullanılarlar.

Nancy Budwig 2 çocuğun edilgen tümce kullanımları üzerinde inceleme yapmış ve bu çocukların ‘be’ ve ‘get’ eylemlerini edilgen tümcelerde aynı yetişkinler gibi kullandıklarını gözlemlemiştir.

EDİLGEN TÜMCELERİN ANLAMLANDIRILMASI NEDEN ZOR?

Yukarıda bahsedilenlere rağmen, çocukların bir anlama testinde edilgen tümceleri anlayamadıkları gözlemlenmiştir.

Tipik bir anlama testinde çocuklar, duydukları tümceleri karşılarında duran resimlerde göstermektedirler.

5 yaşın altındaki çocukların aktif tümceleri anlamada bir sorunları olmamasına rağmen, edilgen tümcelere dayalı anlama testlerinde başarısız oldukları görülmüştür.

Çoğu çocuk bazı edilgen tümceleri anlamada çok daha iyidir. Örneğin, ‘The dog was bitten by the cat’ tümcesini yanlış yorumlayan bir çocuk; ‘The carrot was eaten by the rabbit.’tümcesini doğru bir şekilde yorumlar. Çünkü bu tümce edilgen ya da aktif olup olmadığına bakılmaksızın anlaşılabilir. Ve eğer ‘a carrot’, ‘a rabbit’ ve ‘eat’ sözcüklerinden oluşacak bir tümce varsa bu tümce sadece bir şekilde yorumlanabilir.

Fakat tüm edilgen tümceleri anlamak bu kadar kolay değildir. ‘The dog was bitten by the cat.’tümcesine bakıldığında sadece dış gerçekliğe dayanarak kılıcı ve etkilenenin ne olduğunu söylemek zordur. Çünkü dış gerçeklikte her ikisinin de bu konumlarda bulunmaları mümkündür. Bu nedenle çocuklar bu türdeki tümceleri anlamlandırırken farklı bir strateji benimserler.

Eylemin kılıcısı ve eylemden etkilenen öğelerin bulunduğu tümcelerin çoğu aktiftir. Özne konumundaki öğe eylemin kılıcısını kodlarken, tümleç de eylemden etkilenen öğeyi kodlar. Bunun yanı sıra çocukların duyduğu tümcelerin çok azının edilgen tümceler olduğu göz önünde bulundurulduğunda, testlerde karşılarına çıkan ‘The dog was bitten by the cat.’gibi tümceleri aktif tümceler olarak yorumlamaları doğaldır.

CANONICAL TÜMCE STRATEJİSİ

İlk ad kılıcı ikinci ad etkilenendir.

Eğer edilgen tümceler aktif tümce biçiminde mantıklı bir anlama sahip değilse, bu beklentiyi tersine çevirmek mümkündür. Bu sayede çocuklar ‘The carrot was eaten by the rabbit.’ tümcesini yorumlamada bir sorunla karşılaşmazlar çünkü ilk adı eylemin kılıcısı olarak yorumlamak mantıksız olacaktır.

Fakat ‘The dog was bitten by the cat.’tümcesinde kılıcı ve etkileneni saptamak yukarıdaki tümcedeki kadar kolay olmayacaktır. Çünkü dış gerçeklikte her iki sözcüğünün kılıcı ve etkilenen konumda bulunmaları mümkündür. Böyle tümcelerde anlamsal kodlamalar dışında dilbilgisel kodlamalara da ihtiyaç vardır. Bu tümceleri doğru yorumlayabilmek için, yardımcı eylem was, edat olan by ve –en son ekinin farkında olunmalıdır ve sorun da buradan kaynaklanır. Çünkü bu birimler, çok net duyulmayabilirler; ayrıca kısa ve vurgusuzdurlar. Çocuklar da tümceyi yorumlamaya çalışırken bunların farkına varamadıklarından, Canonical tümce stratejisi devreye girer.

Canonical tümce stratejisi ne yapar?:

The dog was bitten by the cat. Canonical tümce stratejisiyle birlikte ‘the dog’ AÖsü eylemin kılıcısı, ‘the cat’ AÖsü eylemden etkilenen olarak yorumlanır. Bu tümce stratejisinin etkileri en çok 3lü yaşlarda gözlemlenmektedir.Sonuç olarak, çocuklar edilgen tümcelerin tamamını olmasa da bazılarını anlayabilirler. Bunu yababildiklerinden, edilgen tümce üretebiliyor olmaları şaşırtıcı değildir.

Kaynakça

O’ Grady, W. (2005). How Children Learn Language. Cambridge University Press: New York

3.Pivot sözcükler (Pivotal Words)

Çocukların ilk tümceleri çoğunlukla iki sözcükten oluşur.

Örn: see boy, push it, allgone shoe etc.

Çocukların çoğunun ilk tümcelerinin, sözcüklere bağlanabilen, bir bağlantı görevi gören az sayıda pivot sözcükler üzerine kurulduğu görülür.

Örn: above, see, it, allgone…

25. aydan itibaren, çocuklar 3 veya daha fazla sözcükten oluşan tümceler kullanmaya başlarlar. Değişim hızlı gerçekleşir. Birkaç haftalık sürede uzun tümce kullanımı % 15’ten % 50’ nin üstüne çıkabilir. Öğrenim ilk olarak madde temellidir (item-based) ve çoğu durumda çocuklar X nerede? , X i buraya koy gibi ön yapım çerçevesinde ‘ kes-yapıştır ’ (cut and paste) stratejilerini kullanırlar.

Where is the X? I wanna X. It is a X.

Where is the ball? I wanna go. It is a mouse.

Uzun tümceler kurduklarında eylemleri çekirdek yapıda olur ve eylem seçimi tümcede ne çeşit sözcük olacağını belirler. (eylemlerin üye yapısı)

Örn: Eylem ‘push’ ise bir iten ve bir itilen nesne mevcuttur.

Eylem ‘give’ ise bir veren kişi verilen nesne ve bir alıcı söz konusudur.

‘düşmek’ eyleminde ise sadece kılıcı söz konusudur. ‘she fell.’

Çocuklar eylemlerin öneminin farkındadır ve kavrama konusunda da dikkatlidirler.

Ancak çocuklar eylemi duydukları şekilde sadece belli durumlarda kullanırken, yeni bir ad duyduklarında o adı farklı biçimlerde kullanabilirler.

Zamanla çocukların tümce yapıları daha yaratıcı ve açık-uçlu olur. Fakat farklı yapılar görülür eylemleri özgürce kullanabilirler. Bunları mümkün kılan bir şey de sözcükleri uygun sırada düzenleyen ve birleştiren genel kuralların olmasıdır.

Kaynakça

O’ Grady, W. (2005). How Children Learn Language. Cambridge University Press: New York

4.Sözcük Sıralaması (Getting Things Lined Up)

Her dilin özneyi ve dolaysız nesneyi birbirinden ayıran yöntemleri vardır. Yoksa the car pushed truck gibi bir tümcenin ne anlama geldiği bilinmezdi. Arabanın çarpan olma durumu veya kamyonun çarpma işini yapan durumu.

İngilizcede öznenin eylemin önünde ve dolaysız nesnenin eylemden sonra gelme durumu söz konusudur.

The car pushed the truck.

(subject) (verb) (direct obj.)

(doer) (undergoer)

Çocukların kendi sözcelerinde sözcük dizilişi ile çok az problemleri vardır. % 95’i ilk tümcelerinde bile doğru kullanır. Birkaç istisna vardır. Yapılan çalışmalarda bu istisnai durumlar aşağıdaki gibidir:

Going it(Naomi 22 ay)

Going recorder(Naomi)

Come car(Eve 18 ay)

Bu çeşit, eylemin önde kullanılması durumu oldukça nadirdir ve hareket bildiren(coming,going,falling…) veya durum değişimi içeren(breaking) eylemlerde görülür. Eat ya da jump gibi eylemlerde bu durum görülmemiştir.

Kaynakça

O’ Grady, W. (2005). How Children Learn Language. Cambridge University Press: New York

5.Büyük ve Küçük Kurallar

Çocukların sözcük dizilişini nasıl bu kadar iyi öğrendikleri büyük ve küçük kurallarla açıklanabilir. Büyük kurallar,çocukların ‘eylem her zaman özneden sonra getirilir. ’ gibi bir kuralı öğrenmeleriyle gerçekleşir.

Küçük kurallar çocuklar push eylemi özneden sonra getirilir gibi özelleştirmeyle ya da eylemi o şekilde ezberlemeleriyle gerçekleşir.

BÜYÜK KURALLAR KÜÇÜK KURALLAR

‘Eylemi öznenin önüne koy’ ‘push eylemini öznenin önüne koy’

eat

read etc.

Nameera Akhtar’a göre çocuklar küçük kurallarla başlar. 2 ve 4 yaşındaki çocuklara kukla karakterleri içeren bir hikayede uydurma eylemler öğretilmiş(tam,gop,dack). Sonra her bir eylem her şekilde sıralamayla verilmiş.

Elmo tammed the apple.(İngilizcedeki sıralama)

Elmo the apple gapped.

Dacked the apple Elmo.

2 ve 3 yaşındaki çocuklar olayları anlatırken yanlış yapıları kullanmışlardır. Bu da onların küçük kuralları öğrendikleri ve her eylemin özneden sonra gelmesi gerektiği kuralının henüz farkında olmadıklarını gösterir. 4 yaşındaki çocuklar yeni bir eylem duyduklarında bile özne-eylem-dolaysız nesne sıralamasını kendi kendilerine kullanmışlardır, çünkü yetişkinler gibi büyük kuralları edinmiş olurlar.

Kaynakça

O’ Grady, W. (2005). How Children Learn Language. Cambridge University Press: New York

6.Dil Ediniminde Sözcük Oluşturma Süreci

Bu bölümde çocukların dil edinimindeki sözcük oluşturma sürecinin nasıl gerçekleştiği açıklanmıştır. İlk önce sözcük oluşturma yolları ( dönüşme, türetme ve birleştirme) örneklerle ele alınmış daha sonra ise özet niteliğinde olan sonuç bölümü yer verilmiştir.

1.Sözcük oluşturma

Yeni sözcükler nasıl oluşur?

Çoğunlukla eski sözcüklerin anlamını değiştirerek ya da var olan sözcüklerin biçimlerini değiştirerek yeni sözcükler oluşturulur. Çocuklar bu süreci çok çabuk kavrarlar ve aşarlar. Bu yüzden çocukları anlamak için onların diline yetişmek gerekir. Sözcük oluşturmanın üç yolu vardır:

1.1 Dönüşme

Var olan bir sözcükten yeni bir sözcük oluşturmanın en basit yoludur. Dilbilimciler, bu sürece dönüşme derler. Çünkü bu sürecin en önemli özelliği bir sözcüğün bir tipten başka bir tipe dönüşmesidir.

Örneğin; eylemleri ve adları düşünelim. Düşüncemizde var olan “ canoe” sözcüğünü “ travel by canoe” eylemine dönüştürürüz. Tersi bir durum da söz konusu olabilir. “ throw” eylemi bir ada dönüşebilmektedir. Örneğin; bir basket maçında “That was a great throw.” denilebilmektedir.

Addan eyleme dönüşenler Eylemden ada dönüşenler

BUTTER the bread give a KISS

SHIP the package feel the BITE

İngilizce’ de sıfatları da eyleme dönüştürmek olası bir durumdur. Örneğin; özellik bildiren bir sıfat olan “dirty” “make dirty” olarak bir eyleme dönüşebilmektedir.

1.2 Türetme

Sözcük oluşturmanın diğer bir yoludur. Bu süreçte de var olan sözcüklerin sonuna ek getirilir ve yeni sözcük oluşturulur. Bu yüzden dilbilimciler bu sürece türetme derler. İngilizce’ deki en yaygın soneklerden birisi –er dir. Bu ek eklendiği eylemi “person who does x” ya da “ thing used to do x” anlamına dönüştürebilmektedir.

Örnekler

teacher a person who teaches

sharpener a thing used for shapening

1.3 Birleştirme

İngilizce’ deki sözcük oluşturma yollarından çok popüler olanlarından birisi de birleştirmedir. Bu süreçte de var olan iki ya da daha fazla sözcüğün birleşmesi gerçekleşir.

Bazı birleşik sözcükler ayrı bazıları ise bitişik yazılır. Bu yüzden bazen ayrı yazılan birleşik sözcüklerin basit bir sözcük öbeği mi yoksa birleşik mi olduğu anlaşılamayabilir. Bunu anlamak için ise vurgunun hangi sözcükte olduğuna bakılır.

Örnekler: mAILbox *mailBOX

hot DOG ( means overheated canine )

HOT dog ( means the thing that we eat )

Çocuklar sadece var olan sözcükleri öğrenmezler. Yetişkinlerin dilinde olmayan sözcükleri de üretirler. 20 aylıktan başlayarak 4 yıl boyunca 1351 farklı yeni ad üretebilirler. Bu da neredeyse günde 1 sözcük demektir.

Bazı yeni sözcükler dönüşmenin aşırı kullanımını içerir.

Örnek: to gun for shoot à bu iki örnekte olan bell ve gun adları olmaması

to bell for ring gerektiği gibi eyleme dönüşmüştür.

Ayrıca car break için breaker; cook için cooker aşırı genellemesi de yapılmaktadır.

Bir de yeni birleşik oluşturma isteksizliğinden dolayı airplane için sky car kullanımı örneğini verebiliriz.

Çocuklar 2 yaşına geldiklerinde dönüşmeyle sözcük oluşturmaya başlarlar. Bazen de dilin önüne geçebilirler. Yani dilin gelişiminden daha hızlı olabilirler. Çok fazla gereksiz sözcük üretebilirler. İngilizcedeki dönüşme yanlışlarından birisi adlardan kullanım dışı eylemler oluşturmaktır. Bu adlar özellikle araç ya da eşyaya gönderim yapan nesne adlarıdır.

Örnekler Durumlar

And did you NEEDLE this? talking to his mother about a sock

( = mend with a needle)

Not very wide, because it will WIND. as his mother opened the car window

( = the wind will blow)

Bazı kullanım dışı eylemler sıfatlardan oluşabilir.

Örnek: I’ m talling for I’m growing tall

Simplicity of form (biçimin basitliği) : Eski sözcüklerin biçimini değiştirmeden yeni sözcükler oluşturmadır.

Örnekler durumlar

I SHARPED them. ( = sharpen ) speaking of two pencils

Are they SILLING ? ( = being silly ) children playing and lauhing

“ Did you needele this ?” ya da “ I sharped them” demeye başlayan çocuk bunları anlamış ve çözmüş demektir. Böylece sözcük oluşturma yokuşundaki en kaygan basamaklardan birisini atlamış olur.

Çocukların ilk erken türetimlerini açıklayan bir araştırma, sözcük oluşturmada bir başka tercihin de olduğunu ortaya çıkarmıştır. Çocuklar sonekleri birçok sözcüğe eklerler. Buna dilbilimciler productivity ( üretkenlik ) derler.

Productivity ( üretkenlik ): Birçok farklı sözcükle kullanılabilen soneklerle yeni sözcükler oluşturmaktır.

Damon’un 4 yaşına gelmeden önce kullandığı sonekler:

Sonek	Anlam	Örnek
-er*	“doer”	walker
-ie	“diminutive”	doggie
-ing	“activity”	running is fun.
-ness	“state”	bigness

*-er “araç” anlamında da kullanılabilir ( cutter…). Fakat bu kullanım çocuk konuşmasında sık rastlanan bir durum değildir.

Üretkenlik stratejisini –er ve –ist soneklerini karşılaştırırken de görebiliriz:

-er neredeyse her eyleme eklenebilir ve eylemi ada dönüştürür. Ama –ist kullanımı sınırlıdır. Örneğin; “typist” denilir ama “writist” denilmez. Bu nedenle –er sonekinin daha erken dönemde edinilmesini bekleriz.

Buna bağlı olarak yapılan bir deneyde yaşları 3 ile 6 arasında değişen çocuklara verilen durumlarla ilgili edici ve araç adı üretmeleri istenmiştir. Çocuklar bu durumlarda –er sonekini kullanmışlardır.

Bazen bir sonek aşırı genellenebilir. Örneğin; -y İngilizcede adları sıfata dönüştüren bir biçimbirimdir. “Salty, furry…”

Damon’un 2 ve 3 yaşında ürettiği yeni sıfatlar

Örnek Durum

The paper is SOAKY. ( = soaking wet ) reffering to a wet newspaper

It’s very NIGHTY. ( = pitch dark ) driving home in the dark

It’s a bit CROWDY in here. ( = crowded ) going into a parking lot

-er son eki de bazen çocuklar tarafından karıştırılmaktadır. Aşağağıyı belirtmek istedikleri zaman "cook" yerine "cooker" ya da kesici demek istedikleri zaman "saw" yerine "sawer" kullanılmaktadır.

Çocuklar –er son ekini yanlış yapılarda kullanmaktadır. –er son eki yaygın biçimde fiilden isim yapılırken kullanılır. Bu yüzden çocukların –er son eki olan her ismin fiilden türediğini düşünmektedir. Örnek vermek gerekirse, "gardener" sözcüğünde -er son eki olduğu için "garden" sözcüğünü fiil olarak görmektedirler.

Experimenter : What does the word unbribable mean?

Child: Never heard of that word...

Experimenter: Ok. Do you think y might be able to use in it a sentence to show me you know what it means?

Child: The boy was unbribable.

Experimenter: Ok. When you say "the boy was unbribable." What do you mean by the word unbribable?

Child: That you cant bribe him with anything.

Experimenter: And when you say you can't bribe him with anything. What does it mean to bribe?

Child: Um... sort of like talking him into something by using things

Experimenter: Ok. Can you give me an example?

Child: Um... I might talk you into giving me a phone number by giving you a piece of gum.

Yukarıdaki örnekte gördüğümüz gibi çocuklar türetim süreci ile ilgili bilgiler genelleştirdiklerinde bazı sözcüklerin genelleştirdiklerinde bazı sözcüklerin anlamlarını tahmin etmede başarılı olabilmektedir.

Çocuklar bileşikleri sevmektedir. 2 ve 3 yaşındaki çocukların konuşmalarında duyulan yaratıcı sözcüklerin %80'i bileşiklerdir. Bunların çoğu ad+ad biçimindedir. Aşağıda 18 aylıktan 3 yaşına kadar çocukların oluşturduğu sözcükleri görebilirsiniz.

Child' word	Intended meaning
Crow-bird	"crow"
Car-smoke	"exhaust"
Cup-egg	"boiled egg"
Firetruck-man	"firefighter"
Plant-man	"gardener"
Store-man	"clerk"

Uzun, L. "Çocukların ilk sözcükleri ve erken dönem söz varlığı özellikleri" adlı makalesinde erken dönemde kullanılan sözcükler hakkında bulgular sunmuştur. Uzun, L. makalesinde Nelson'un (1973)'te yaptığı çalışmanın deneysel bulgularını kullanarak erken dönemde çocukların daha çok ad sözcüklerini kullandığını belirtmiştir. Nelson'un bulgularını aşağıdaki tabloda özetleyelim:

Dilbilgisel Kategori	Tanımlama	Yüzde
Adlar	Varlıkları göstermek üzere kullanılan sözcükler
Özgül adlar	Bir tek varlığı ya da varlık kümesini gösteren adlar (Örnek: anne, dede abi)	%14
Genel adlar	Bir kümenin bütün üyelerini göstermek üzere kullanılan adlar (Örnek: top, süt, kız)	%52
Eylem sözcükler	Tasvir, istek ya da bir şeyi birlikte yapmayı anlatan eylemler (Örnek: gitmek, havaya atmak, bakmak)	%13
Niteleyiciler	Varlıkların ve eylemlerin özelliklerini ya da niteliklerini gösteren sözcükler (Örnek: büyük, sıcak, orada, benim)	%9
Kişisel-toplumsal ilişki sözcükleri	Etkileşimsel durumları dile getiren sözcükler (Örnek: hayır, istemiyorum, lütfen)	%8
İşlevsel sözcükler	Tamamen dilbilgisel işlevi olan sözcükler (Örnek: için, ile)	%4

Bu Tablo'da da görüldüğü gibi, çocukların erken dönem sözvarlığı ağırlıklı olarak adlardan oluşmaktadır. Çocukların birleşik oluşturma isteği sözcükler üretimindeki diğer tercihlerini dolaylı yönden etkilemektedir. Çocukların bu üretimi genellikle Eve Clark'ın belirttiği "anlamın gizliliğini" (transparency of meaning) gösteriyor. Clark'e göre çocuklar anlamlarının kendi parçalarından gelen sözcükler oluşturmaktan hoşlanırlar. Eğer "store" ve "man" sözcüğünü biliyorsan "storeman" bileşiğini üretmen mantıklı gelebilir. Fakat özelikle "clerk" sözcüğünü hala duymamışsan.

Çocukların yetişkinlerin ürettiklerinden daha fazla birleşik üretmelerine rağmen araştırmaları ilginç kılan neden nedir? Clark ve meslektaşlarına göre çocuklar "doers" yani yapan kişiyi belirtmek için birleşik oluştururken üç basamaktan geçer.

Basamak 1: Fiil ve adı birleştirerek yapan kişiyi belirtirler (wash-man).

Compound type	Example	Intended meaning
Verb+ man	Wash-man Open-man	Someone who washes things Someone who opens things

Basamak 2 : Fiil ile ad birleştirilerek olay sonucu oluşan şeyi belirtirler. Bazı durumlarda fiil –er gibi son ekler ile ada çevrilir.

Compound type	Example	Intended meaning
Verb+ noun Verb-er + noun Verb-ing+noun	Break-bottle Cutter-grass Washing-people	Someone who breaks bottles Someonen who cuts grass Someone who washes people

Basamak 3: Ad+ fill –er birleşiği çoğunlukla yetişkinler tarafından tercih edilir.

Compound type	Example	Intended meaning
Noun+ verb-er	Wall builder House painter	Someone who builds walls Someone who paints houses

1.3.1Birleşikler ve Vurgu

İngilizce birleşiklerin tanımlanmasında kullanılan özelliklerin biri ilk parça üzerindeki vurgudur. Hót dog (sosis) hot dóg (terlemiş köpek) arasındaki fark nedir? Tabiî ki sessel boyutta ipuçları bulunmaktadır fakat çocuklar için bu nasıl yararlı olacaktır.

Çocukların öğrenme stratejileri çok basittir. Eğer duydukları ifade tanıdık (familier) bir parçaya benziyorsa vurgunun nerede olmasına bakmaksızın onu birleşik olarak algılarlar. Yani hót dog her zaman kızarmış sosisi ifade edecektir.

1.3.2 Birleşikler ve Çoğullar

Bileşiklerin diğer bir ilginç özelliği ise çoğul eki eklendiğinde kendisini göstermektedir. Örnek olarak, cumartesi sabahı arabalarını yıkattırmak için 3 kişi kiraladınız. Onları nasıl çağıracaksın? Çoğunlukla "carswashers" kullanılır. Bu birleşik sonunda çoğulluk işaretleyicisi bulundurmaktadır.

Durumu biraz daha karmaşık hala getirirsek; 2 tane arabanız var ve siz bu iki arabayı yıkattırmak için tek kişi kiraladınız. Bu kişiyi nasıl çağıracaksınız? "carwasher" diye çağırabilirsiniz fakat birden arabayı yıkamasına rağmen "carswasher" diye çağıramazsınız. Çünkü İngilizcede çoğul işaretleyicilerin bileşiklerin içinde bulunmasına izin verilmez.

Çocuklar bunları ne zaman anlıyorlar? Peter Gordan bunu açıklayabilmek için zekice bir çalışma ortaya koymuştur. Gordon 3 yaşından 5 yaşına kadar olan çocukların bulunduğu bir oyun hazırlamıştır. Oyunda çocuklar farklı çeşitteki insanları belirtmek için birleşik oluşturmak zorundadır. Örneğin, çocuğa pirinç yiyen kimseyi (rice eater) ve ev yapan kimseyi (house builder) nasıl belirteceği soruluyor. Deneydeki önemli parçalar çoğul adlardan oluşmaktadır. Çocuğa sıçanları yakalayan kimse sorulduğunda (rats catcher) demesi beklenir fakat yanıt rat catcher'dır. Çocuklar sorulan 164 sorudan 161 tanesini doğru yanıtlamışlardır. Yani başarı oranı %98,1’dir.

Kaynakça

O’ Grady, W. (2005). How Children Learn Language. Cambridge University Press: New York